Het idee ontstond tijdens Tsjerkepaad, een jaarlijks evenement waarbij op zomerse zaterdagmiddagen circa 250 Friese kerken vrij toegankelijk zijn. Jan van Berkum is daar als gastheer van zijn gemeente regelmatig bij. “Tijdens die dagen ontstaan de mooiste gesprekken, en ontstaan ook ideeën die kunnen leiden tot een dienst”, vertelt hij. 

Twee grafstenen

Tijdens Tsjerkepaad in 2022 raakte Van Berkum op het kerkhof bij het kerkje van Tirns in gesprek bij een paar grafstenen. Een bezoeker vroeg wat er achter het ‘noodlottig ongeval’ met dezelfde datum zat waar op twee grafstenen naar wordt verwezen. Dat is een vreselijk drama. Op 13 mei 1945, vlak na de bevrijding, komen de drie broers Gerrit, Sjoerd en Jelmer de Jong tijdens een zeiltocht om het leven, samen met hun buurmeisje Geertruida Westra. Van Berkum had vervolgens met de bezoeker een gesprek over de impact van zo'n drama. 

Themadienst

Naar aanleiding van deze ontmoeting op het kerkhof stapte Van Berkum naar de kerkenraad, die vervolgens een groepje in het leven heeft geroepen dat op zoek is gegaan naar nabestaanden en getuigen. “Het drama is bekend bij de oudere inwoners van Tirns, maar er is jarenlang niet over gepraat. De link met het einde van de oorlog was snel gelegd. Feest en rouw naast elkaar.” In het jaar erna werd in de dienst in Tirns rond 4 en 5 mei aandacht besteed aan het drama, met als thema ‘Hoeveel kan een mens verdragen?’ “Een ooggetuige van het drama was aanwezig en vertelde het verhaal. Ook familieleden van de overleden kinderen waren aanwezig. Het gaf verbinding tussen de kerk en onze omgeving, en het was troostrijk.” De dienst werd afgesloten op de begraafplaats bij de kerk. 

Komende meiviering

Dit jaar zal er tijdens de meiviering aandacht zijn voor een man uit Tirns die al de voor de Tweede Wereldoorlog werkte als boerenknecht, vlak na de oorlog trouwde met een Oekraïense krijgsgevangene, met haar naar Tirns liep en daar weer onderdak vond. "Het verhaal is bijzonder omdat nu weer oorlog en verderf heerst", meent Van Berkum. "Tijdens de kerkdienst zal dit verhaal weer verteld worden. Familie van deze man is aanwezig, net als een aantal Oekraïeners die nu tijdelijk in Sneek worden opgevangen."

Levend houden

In dit geval zijn twee gebeurtenissen in en rond de Tweede Wereldoorlog aanleiding voor een bijzondere dienst, maar het kerkhof geeft ook andere aanleidingen. "Vrijwel elk kerkhof heeft wel een hoekje met kindergraven. Die kinderen hebben maar kort geleefd, daar zitten hele verhalen achter. Ook die kunnen zich lenen voor een dienst. Waar het mij om gaat, is dat op het kerkhof mensen liggen met bijzondere verhalen die het verdienen om levend te worden gehouden en waaruit lessen te trekken zijn voor de toekomst."

>> Meer informatie is te verkrijgen bij Jan van Berkum via janvanberkum@hotmail.com.

Lees ook:

Kerk in Actie heeft een vaste plaats op het landelijke collecterooster van het CBF in week 47. In 2024 is de collecteweek van 18 tot en met 23 november. De huis-aan-huiscollecte is een mooi project met een breed doel:

• een keer per jaar huis-aan-huis geld ophalen voor mensen in nood
• contact met mensen in de buurt
• zichtbaarheid van het werk van Kerk in Actie in de wijk
• samenwerken over kerkmuren heen

Hulp aan kinderen in Oekraïne

Ook in 2024 collecteert Kerk in Actie voor kinderen in Oekraïne. Zij hebben onze hulp nog steeds heel hard nodig. Lees hier hoe Kerk in Actie kinderen helpt met voedselpakketten, tijdelijk onderdak en psychosociale ondersteuning.

De collecte organiseren

De collectecoördinatoren organiseren de collecteweek in hun buurt, ondersteund door het landelijk collecteteam. In een aantal plaatsen is er samenwerking tussen de coördinator en de plaatselijke diaconie, in de meeste wijken organiseert de coördinator de huis-aan-huiscollecte apart van de plaatselijke kerk of gemeente. 

Coördinator Janet is enthousiast over het organiseren van de collecte in haar woonplaats. "Het contact met mijn collectanten vind ik erg waardevol”, vertelt ze. “Ook heb ik nieuwe, positieve mensen ontmoet die gevraagd zijn door Kerk in Actie en er hun schouders onder zetten. Van hen hoor ik dat het heel leuk is om tijdens het collecteren mensen uit de buurt te spreken. Een hele mooie bijvangst van deze collecte! Je samen inzetten voor een goed doel werkt verbindend, sociaal gezien en over kerkmuren heen."

Help mee

Kerk in Actie roept diaconieën van gemeenten die nog geen plaatselijke collectecoördinatoren hebben op om iemand in je gemeente te vragen coördinator te worden of een oproep hiervoor te plaatsen in het kerkblad of de zondagsbrief. In sommige plaatsen organiseren jeugdverenigingen of clubs deze collecteweek als leuke gezamenlijke activiteit in hun buurt.

Aanmelden kan via deze collectepagina. Kerk in Actie neemt daarna contact op met de betreffende persoon. Je kunt ook bellen of mailen naar het collecteteam voor meer informatie via: 030 880 1701 en collecte@kerkinactie.nl.

Meld je aan als collectecoördinator

De synode besloot dit naar aanleiding van een voorstel van het Generale College voor de Kerkorde (GCKO). De bevoegdheid van de brede moderamina van classicale vergaderingen (BMCV) om in bepaalde gevallen sacramentsbevoegdheid toe te kennen aan kerkelijk werkers die al een preekconsent hebben werd verruimd. Het gaat om een interim-regeling die geldt totdat nadere besluiten zijn genomen in de ambtsdiscussie over predikant, pastor en kerkelijk specialist.

De nood wordt gezien

Dr. F.T. Bos, lid van het GCKO, vertelt dat het voorstel vooral gedaan is met het oog op de hoge nood die er in veel (vacante) gemeenten is. “De besluitvorming hierover twee jaar uitstellen is niet verantwoord.” Ouderling Vrijhof, synodelid namens de classis Groningen-Drenthe, is blij dat de urgentie gezien wordt. “Het voelt voor mij als een ondersteuning. De nood die we hebben in het noorden van het land wordt gezien.” Ouderling Blees, afgevaardigd vanuit de classis Fryslân, beaamt dit. “Met het doorvoeren van dit besluit helpt u kerkelijk werkers om hun werk met vreugde te doen. Zo kunnen zij met de steun en goedkeuring van de kerk de sacramenten bedienen.”

Ds. Van Heijningen, synodelid namens de classis Zuid-Holland-Zuid, hoort ook in zijn regio dat gemeenten soms niemand kunnen vinden om de sacramenten te bedienen. “Het is goed om deze stap nu te zetten, en gemeenten te helpen.”

Sacramenten bedienen

De tijdelijke regeling voor vacante gemeenten gaat per direct in. Een BMCV kon al aan een (wijk)gemeente die in bijzondere financiële omstandigheden verkeert en een eigen kerkelijk werker met preekconsent heeft, toestemming verlenen om deze kerkelijk werker de bediening van doop en avondmaal, het afnemen van de belijdenis van het geloof, de bevestiging van ambtsdragers, het leiden van trouwdiensten en het uitspreken van de zegen in de betreffende gemeente te laten verzorgen, nu kan hetzelfde in vacante gemeenten. Daarnaast kunnen BMCV’s kerkelijk werkers toestaan om de bevoegdheid ook uit te oefenen in andere vacante gemeenten. 

Stap in goede richting

Scriba ds. De Reuver is dankbaar dat deze interim-regeling er nu is. “Ook de classispredikanten onderstreepten de urgentie om kerkelijk werkers deze tijdelijke extra bevoegdheid te kunnen verlenen. Dit is echt een stap in de goede richting.”

In 2022 stelde ouderling Molenaar, synodelid namens de classis Utrecht, voor een gesprek in de synode te starten over het thema ‘seksualiteit, genderidentiteit, huwelijk en relaties’. Een werkgroep heeft zich daarna gebogen over de vraag hoe zo’n gesprek in de synode gevoerd dient te worden en welke deelonderwerpen aan de orde zouden moeten komen. Daarbij was duidelijk dat een synodegesprek zou dienen als ‘oefenplaats’ voor het gesprek dat ook kerkenraden en plaatselijke gemeenten zouden kunnen voeren over dit thema. In november 2023 vond een eerste synodegesprek plaats. 

Veilige omgeving

In deze aprilvergadering stond dit onderwerp opnieuw op de agenda. Het moderamen stelde de synode voor het lopende gesprek vooral te blijven voeren. Het moderamen zal daartoe uitgangspunten formuleren voor het creëren van een veilige omgeving voor het voeren van gesprekken over thema’s waarbij de meningen in de synode (en de kerk als geheel) sterk uiteenlopen. De synode zal de dienstenorganisatie vervolgens vragen om de bestaande methodes en handreikingen voor het voeren van een ‘veilig gesprek’ onder de aandacht te (blijven) brengen van kerkenraden en voorgangers.

Het gesprek blijven voeren

Synodeleden wisselden van gedachten over het voorstel van het moderamen. Diaken Boom van de classis Gelderland Zuid & Oost heeft door het eerste gesprek in november meer begrip gekregen voor andere standpunten. “Ik wil ouderling Molenaar bedanken dat hij dit onderwerp op de agenda heeft gezet.” De heer Verbaan, voorzitter van de Generale Raad van Advies, is blij dat er ruimte is om dit gevoelige onderwerp binnen de synode te bespreken. Ouderling Blees van de classis Fryslân pleit ervoor om in dezelfde lijn over dit thema verder te praten als dat bij het thema ‘heil’ is gedaan: in kleine groepen. “Dat we van mening verschillen is bekend, maar het is goed om van elkaar te weten hoe je over iets denkt.” Ds. Van den Belt, synodelid namens de classis Utrecht, oppert dat de samenleving misschien gediend is als de kerk zich erover uitspreekt. “We zouden daarin kunnen zoeken naar iets waarin we elkaar wel kunnen vinden, zoals een relatie van liefde en trouw.” Voor ds. Van der Wind, synodelid namens de classis Gelderland Zuid & Oost, staat voorop dat de kerk geroepen is om een geluid te laten horen. “Het voelt als een zere plek van ons kerk-zijn als wij niet bij machte zijn hierover het gesprek te voeren.” Ouderling-kerkrentmeester Haasnoot van de classis Noord-Brabant, Limburg en Réunion Wallonne vindt dat de synode als geheel moet accepteren dat er niet hetzelfde over dit soort zaken wordt gedacht, maar dat ‘we elkaar in het geloof in de levende God wel kunnen vinden’.

Het vervolg

Scriba ds. René de Reuver is blij dat een gesprek over dit thema in de synode gevoerd kan worden, ook al zijn zienswijzen verschillend. Hij meldt dat het moderamen in de volgende synodevergadering van 21 juni met een voorstel zal komen hoe dit een vervolg krijgt.

De Protestantse Kerk wil een veilige kerk zijn. Daarom besloot de generale synode in november 2022 aan het Generale College voor de Kerkorde (GCKO) te vragen om voorstellen te doen voor een regeling voor het aanstellen van vertrouwenspersonen en een regeling die predikanten, kerkelijk werkers en ook vrijwilligers en ambtsdragers verplicht tot het hebben van een Verklaring Omtrent Gedrag. Een VOG is een verklaring van het Ministerie van Justitie en Veiligheid waaruit blijkt dat iemands gedrag geen bezwaar vormt bij het uitoefenen van een nieuwe taak of functie in de samenleving. 

Consideraties

Naar aanleiding van de voorstellen van het GCKO heeft de generale synode in april 2023 een nieuwe generale regeling omtrent ‘Veilige gemeente’ vastgesteld. Uitgangspunt daarvan is dat lokale kerkenraden het gesprek in de gemeente stimuleren om gezamenlijk zorg te dragen voor een klimaat waarin iedereen zich veilig kan voelen. Daarbij werd afgesproken dat deze regeling pas in werking kon treden nadat kerkenraden en classicale vergaderingen hun mening hadden gegeven over deze wijzigingen. Deze zogenaamde consideraties hebben in de afgelopen maanden plaatsgevonden, zodat in de synodevergadering van 20 april jl. een definitief besluit kon worden genomen.

Belang van veilige kerk

Na een gesprek in deze vergadering besloot de synode unaniem dat de verplichte VOG er moet komen. Diaken Ten Hoeve-Lafeber, synodelid namens de classis Fryslân, vindt het belangrijk dat een VOG verplicht wordt. “Het aanvragen kost tijd en is misschien veel werk, maar je kunt bepaalde zaken ermee afdekken.” Ds. Rianne Veenstra, synodelid namens de classis Overijssel-Flevoland, is ook groot voorstander. “Het is geen zware last om dit te regelen als kerk. Het is een kwestie van het opvragen van e-mailadressen van vrijwilligers door de scriba, waarna de VOG online kan worden aangevraagd. Het zou een teken zijn van slecht beleid als we - omdat we met elkaar staan voor een veilige kerk - niet doen wat in onze samenleving allang gewoon is geworden en wat in onze kerk allang geregeld had moeten zijn.” Ouderling Vrijhof, synodelid namens de classis Groningen-Drenthe, vertelt hoe haar gemeente is begonnen met het uitrollen van het ‘veilige kerk’-beleid. “We hebben het contact met de vertrouwenspersonen opgefrist en een gedragscode opgesteld. De kerkenraad begon met het ondertekenen daarvan, en langzamerhand vragen we onze vrijwilligers dat ook te doen.” 

Verplichte VOG per 1 juli 2025

Vanaf 1 juli 2025 is de Verklaring Omtrent Gedrag verplicht voor alle medewerkers en vrijwilligers binnen de Protestantse Kerk en haar gemeenten. Tot de genoemde personen die zo’n VOG moeten hebben behoren in ieder geval alle ambtsdragers, alle anderen die namens de gemeente pastorale taken hebben, functies waarin men regelmatig (bege)leiding geeft aan minderjarigen of kwetsbare mensen en voor vertrouwenspersonen. 

Lokale kerkenraden dragen zorg voor de aanvragen van de verklaring. De hoeveelheid werk daarvoor is beperkt: een registratiesysteem (wie heeft de VOG nodig en wanneer is deze ontvangen) is voldoende. Kerkenraden moeten zich eenmalig aanmelden bij Justis om in aanmerking te komen voor een gratis VOG en daarna doorgeven wie een VOG nodig heeft. De betrokkenen krijgen vervolgens per e-mail een uitnodiging om de VOG aan te vragen. 

Aanstellen vertrouwenspersonen

Daarnaast geldt per 1 juli 2025 dat protestantse gemeenten - al of niet in samenwerking met andere (wijk)gemeenten - ten minste een man en een vrouw als vertrouwenspersoon aanstellen. De vertrouwenspersonen bieden een luisterend oor aan degenen die met verhalen, vragen of meldingen met betrekking tot de veiligheid in de gemeente komen, adviseren over eventueel te nemen stappen en geven gevraagd en ongevraagd advies aan de kerkenraad rond gesignaleerde knelpunten. Vertrouwenspersonen worden aangesteld voor een periode van vier jaar. Deze periode kan telkens worden verlengd en kan zowel door de kerkenraad als door de vertrouwenspersoon tussentijds worden beëindigd. 

Implementatie in gemeenten

Er leefden in de synode nog wel vragen over de implementatie van de regeling in de lokale gemeenten. Jurjen de Groot, directeur van de dienstenorganisatie, antwoordt dat een implementatieplan in de zomer van 2024 klaar is. “De gemeenten zullen goed worden meegenomen in welke stappen er gezet moeten worden.”

Lees meer over het aanvragen van een VOG: 

Op 30 november 2023 heeft de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) bij de Commissie Doelmatigheid Hoger Onderwijs een aanvraag ingediend voor een bekostigde bacheloropleiding, die de PThU per 1 september 2025 in Utrecht wil starten. De Commissie heeft naar aanleiding van de aanvraag aan de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een negatief advies uitgebracht. Dat advies heeft de Minister bij besluit van 15 februari 2024 overgenomen. 

Bacheloropleiding

Naar aanleiding hiervan is in de vergadering van de kleine synode op 15 maart, in aanwezigheid van leden van de Raad van Toezicht van de PThU en de voorzitter van het College van Bestuur, gesproken over de situatie. Er werd afgesproken dat er in de synodevergadering van 19 april een nadere uitleg gegeven wordt over de achtergrond van de gang van zaken en over de verdere aanpak. Ook zal worden gereflecteerd op de wijze waarop door de Raad van Toezicht toezicht is gehouden op het College van Bestuur, met name als het gaat om de zelfstandige opleiding in Utrecht, inclusief de bacheloropleiding.

Predikantentekort terugdringen

Mr. Gerard Endedijk, interim-voorzitter van de Raad van Toezicht, gaf in de synodevergadering uitleg over de wijze waarop toezicht is gehouden. Ook vertelde hij meer over de stand van zaken rond een nieuwe aanvraag van de PThU om een eigen opleiding inclusief bachelor te realiseren. “We vinden een eigen bachelor theologie van groot belang, omdat we zo een zichtbare plek creëren waar kerk en theologie samenkomen”, zegt hij. “Bovendien staan we er met zijn allen voor om het predikantentekort in de Protestantse Kerk terug te dringen.” 

Behoud protestantse theologie

De kans dat er in het studiejaar 2025/2026 een bachelor theologie bij PThU kan starten, schat mr. Endedijk hoog in. Daarom wordt uiterlijk 15 juni 2024 bij de commissie Doelmatigheid Hoger Onderwijs een nieuwe aanvraag ingediend, met een nog duidelijker verhaal waarom de PThU deze opleiding nodig acht. Mocht er opnieuw een afwijzing komen, dan is de PThU bereid de opleiding uit eigen middelen te bekostigen. “Als we één universiteit hebben met een eigen bachelor- en masteropleiding, houden we het best zicht op het behoud van de protestantse theologie. We kiezen er echter niet voor om alleen op een eilandje te opereren, maar doen dat in verbinding met anderen.” Endedijk vertrouwt erop dat de synode steeds blijft toezien op de opleiding en vorming van predikanten. “Ik kom steeds graag weer naar uw vergadering om terug te koppelen en te kijken of we onze gezamenlijke opdracht samen gestalte kunnen geven.”

Universiteit van de kerk

Ds. Van Lingen, synodelid namens classis Zuid-Holland-Zuid, noemt de PThU de universiteit van de kerk. “Ik wil dat we als synode kritisch blijven volgen of de bachelor wel een goede protestantse theologische opleiding is, die mensen de kans geeft zich te bekwamen in het wonderlijke ambt van predikant.”Ouderling-kerkrentmeester Smalbrugge, synodelid namens classis Noord-Brabant, Limburg en Réunion Wallonne, is bang dat een verwachte instroom van 25 studenten per jaar niet haalbaar is. Ds. Van den Belt van de classis Utrecht vraagt zich af of een bachelor van de PThU wel zo onmisbaar is als wordt voorgesteld. “Als we er zo instaan, heeft dat wel een prijs. De relatie met zusterinstellingen raakt verstoord. Wat doet het met de onderlinge samenwerking, en met de relatie met andere kerkgenootschappen, als we kiezen voor concurrentie?”Ds. Molenaar, synodelid namens classis Delta, wil graag weten waarom de PThU zo overtuigd is van een positief besluit op een nieuwe aanvraag. Ouderling Vrijhof, synodelid namens de classis Groningen-Drenthe, oppert dat er een tijdlijn moet komen, zodat de PThU sneller overzicht heeft over wat er gebeurt. 

Instroom nieuwe studenten

Als antwoord op de vraag van ds. Van Lingen zegt mr. Endedijk dat het een gezamenlijk verlangen is van de PThU en andere opleiders om meer predikanten op te leiden. “Met een eigen bachelor kunnen we een extra instroom van studenten faciliteren en nieuwe studenten uitnodigen om na te denken of deze bachelor voor hen interessant is. Het is de enige opleiding die voorbereidt op de PThU-master die predikanten opleidt voor de Protestantse Kerk. Daarom is onze bacheloropleiding aanvullend op de opleidingen die er al zijn.” Endedijk vertelt dat de voorzitter van bestuur, de heer dr. C. Boele, steeds in gesprek is met de andere opleidingen en dat die gesprekken goed zijn. 

Endedijk benadrukt dat de PThU heel graag verder wil met de bacheloropleiding. “We hopen op het vertrouwen van de synode in de weg die we zijn ingeslagen. Als we de opleiding zelf moeten bekostigen, zullen we niet bij de kerk aankloppen om geld, maar deze zelf betalen. Dat doen we omdat we vinden dat deze bachelor onmisbaar is voor de opleiding en vorming van predikanten voor onze kerk.” 

Opleiding dicht bij de kerk

Scriba ds. René de Reuver benadrukt dat het moderamen groot belang aan een theologische opleiding die dicht bij de kerk staat. “De kerkorde bepaalt dat de PThU de opleider is voor predikanten binnen onze kerk. Er is een bacheloropleiding ontwikkeld waar we positief over zijn. Naar de toekomst toe willen we heel graag een theologische opleiding voor predikanten kunnen garanderen.” 

De Reuver vindt het daarbij belangrijk dat de universiteit op haar eigen benen kan staan. “Dat is nodig om op de langere termijn een goede partner te kunnen zijn.” De verhuizing naar Utrecht heeft het moderamen met de bestuurders van PThU geëvalueerd. “Het gaat er ons als kerk om dat we een goede relatie onderhouden met de theologische opleiding. Waar dat is, dat is aan de universiteit zelf. Als moderamen hebben we daar geen sturende rol in.”

Het gesprek in de synode werd gevoerd op verzoek van de visiegroep van de Protestantse Kerk. Deze groep bestaat uit medewerkers van de dienstenorganisatie en externe gesprekspartners, en maakt deel uit van het beleidskader dat in 2021 door de synode is aangenomen. Het thema ‘heil’ is een van onderwerpen die de visiegroep nader wil uitwerken bij de nadere doordenking van toekomstige beleidsontwikkeling van kerk en dienstenorganisatie. De visiegroep vindt het belangrijk om de stem van de synode hierin mee te nemen.

Heil en onheil

Daarom werden op de eerste synodedag in groepen vragen besproken als ‘Wat zijn uw ervaringen van heil in het dagelijks leven? En welke van onheil? en ‘Hoe hebben deze ervaringen met uw geloof te maken?’ De gesprekken gingen ook over welk heil we als kerk verspreiden en welk onheil we bestrijden. Deze vragen gaan in op de verbinding tussen onze ervaringen van heil en onheil in ons leven enerzijds en het christelijk geloof anderzijds. “Het leggen van deze verbinding is voor velen in onze kerk moeilijk”, vertelt Gert-Jan Roest, lid van de visiegroep. “Het woord ‘heil’ is ouder, maar de visiegroep heeft dit woord gekozen omdat het precies verwijst naar deze verbinding.” 

Richtinggevend

Scriba ds. René de Reuver vindt ‘heil’ een prachtig onderwerp om met elkaar over in gesprek te gaan. “Hoe je over ‘heil’ spreekt, heeft alles te maken met de context waarin je bent opgegroeid. Die is voor iedereen anders. We gaan met elkaar spreken over wat ‘heil’ betekent voor onszelf, maar ook voor onze gemeenten, voor de samenleving en voor het publiek spreken van de kerk.” Hij benadrukt dat het gesprek in vertrouwelijkheid en veiligheid plaatsvindt. “Uit de gesprekken kunnen we als visiegroep belangrijke input krijgen om onze visie aan te scherpen, zodat die richtinggevend kan zijn voor onze kerk.”

Lees ook:

De ingezamelde reacties en suggesties van de synodevergadering van november 2023 zijn door de opstellers van de nota verwerkt in een nieuwe versie. Daarin zijn en worden ook de commentaren vanuit de Protestantse Raad voor Kerk en Israël en van externe gesprekspartners verwerkt. De huidige versie is ook door een aantal nauw betrokkenen binnen de dienstenorganisatie meegelezen. Deze nieuwe versie werd aan de synode voorgelegd voor een korte bespreking.

Herijking

In 2008 stelde de generale synode het rapport ‘Het Israëlisch-Palestijns conflict in de context van de Arabische wereld in het Midden-Oosten’ vast. Dit rapport wordt ook wel de ‘IP-nota’ genoemd en is tot op heden het uitgangspunt van het beleid van de kerk en haar dienstenorganisatie op het betreffende beleidsterrein. Na 15 jaar was het gewenst deze visienota te herijken.

Waarom zo’n nieuwe notitie vanuit de Protestantse Kerk? “De wereld verandert voortdurend en ingrijpend, ook in het Midden-Oosten. Dat heeft gevolgen voor de bezinning op de rol van de Protestantse Kerk op joods-christelijke relaties en op relaties met Palestijnse christenen”, vertelt dr. Eeuwout Klootwijk, wetenschappelijk beleidsmedewerker voor Kerk en Israël/joods-christelijke relaties en samen met Wilma Wolswinkel van Kerk in Actie een van de opstellers van de nota. “De onopgeefbare verbondenheid met het volk Israël staat niet ter discussie, maar de context bepaalt wel mede de vragen waartoe de kerk zich heeft te verhouden. De vragen rond toenemend antisemitisme, de ervaring van Palestijnse christenen niet gezien en gehoord te worden door hun medegeloofsgenoten, vragen rond recht en gerechtigheid.”

Meer theologische verdieping

De nieuwe conceptversie is een uitgebreider, en daardoor ook een lijviger document geworden, vertelt Eeuwout Klootwijk. “Over het geheel genomen is de toon kerkelijker en pastoraler, met duidelijke noties van recht en gerechtigheid.” In de aangepaste versie is onder andere meer theologische verdieping aangebracht (een nauwkeuriger en theologisch verantwoorde omschrijving van de eigensoortige roepingen van de kerk) en er is meer aandacht voor de rol van het gebed. Verder is er een historisch overzicht toegevoegd, waarin staat waar we als kerk vandaan komen. Ook is uitgebreider beschreven wat er wordt bedoeld met de joodse relaties en relaties met Palestijnse en andere christenen, en een uitgebreidere beschrijving van de wonden bij zowel Joden als Palestijnse christenen. Ten slotte is er ook een stappenplan voor de komende jaren toegevoegd.

Bijbelse, rechtsstatelijke en psychologische lijn

Preses ds. Marco Batenburg gaf de synodeleden de gelegenheid om vragen te stellen. “We merken allemaal hoezeer het thema dat in de nota aan de orde komt de gemoederen bezighoudt. Dat is begrijpelijk door alle actuele ontwikkelingen” zei hij. “De uitdaging is om ons in dit gesprek te richten op de tekst zoals die voor ons ligt.” 

Ds. Van den Belt, synodelid namens classis Utrecht, heeft de tekst van de nota besproken met derdejaars bachelorstudenten theologie. “Zij vonden het een evenwichtige tekst, maar misten nog de verbinding met de Missio Dei.” Ds. Van der Wind, synodelid namens de classis Gelderland Zuid & Oost, heeft waardering voor de opstellers die volgens hem ‘een invoelend en evenwichtig stuk hebben geschreven’. Hij heeft alleen moeite met het grote accent op het leed van de Palestijnen. “Ik geloof niet in een oplossing zonder God. We verwachten biddend zijn koninkrijk. Dat is het hart van het christelijk geloof. Ik zie die hartslag nog niet heel duidelijk naar voren komen in deze notitie.” Ds. Groenendijk, synodelid namens classis Delta, mist de unieke positie van Israël in de nota. “De onopgeefbare relatie van de kerk met Israël is van een hogere orde dan die met andere volken. Dat komt nu nog onvoldoende tot uiting.” Verder vindt hij dit rapport nu te uitgebreid voor een bespreking in de gemeente. Ouderling Blees van de classis Fryslân prijst de opstellers voor een notitie die in de breedte van de kerk kan landen. Hij benoemt daarbij dat het rapport nu nog wel te uitgebreid is en raadt net als ds. Groenendijk aan om een handzame versie te maken voor gebruik in gemeenten. Diaken Blankers van de classis Zuid-Holland-Zuid vindt de nota moedig, evenwichtig en in bepaalde passages ontroerend mooi. “Er is leed aan zowel Joodse als Palestijnse kant. We moeten er als kerk voor waken om dat tegen elkaar uit te spelen. Ik ken aan beide kanten mensen die lijden. De pijn in hun ogen geeft mij de kracht dat lijden te begrijpen.”Ouderling Van Hoorn van de classis Veluwe vindt dat de nota een breed overzicht geeft. Zijn vraag is wel hoe we Bijbels getuigend blijven spreken en niet politiek. “Ik probeer te onderscheiden wat de Bijbelse lijn is, wat de rechtsstatelijke lijn en wat de psychologische lijn. Die moeten niet door elkaar lopen, maar met elkaar in verband worden gebracht.”

Onopgeefbaar verbonden met Joodse volk

Eeuwout Klootwijk dankt de synodeleden voor hun inbreng. “We nemen de opmerkingen mee. Zoals u gemerkt heeft, nemen we dit serieus. Daarom is deze versie ook zo uitgebreid.” Hij legt uit dat de drie roepingen meer van elkaar onderscheiden zijn en dat duidelijker omschreven is hoe ingewikkeld het is om aan beide kanten ‘met de wonden te leven’. Samenwerken is de sleutel, is te lezen in de hele notitie. “Je moet het met elkaar uithouden in de spanningen om het gesprek met elkaar te kunnen aangaan”, aldus Klootwijk. Hij zegt toe dat er gekeken zal worden naar een onderscheiding in de theologische, de rechtsstatelijke en de psychologische kant van het verhaal, en een doorvertaling hiervoor naar de lokale gemeenten. Jurjen de Groot, directeur van de dienstenorganisatie, bevestigt dit. Hij refereerde aan een bezoek aan Israël en Palestina in 2023, ter voorbereiding op het schrijven van de nota. “Wat mij raakte in een gesprek met Palestijnse christenen is dat zij aangaven zich óok onopgeefbaar verbonden te voelen met het Joodse volk, net als wij in Nederland. Natuurlijk schuurt dat vanuit hun context.” De Groot wil de nota straks op een goede manier laten landen in de lokale gemeenten, zodat het gesprek erover gevoerd kan worden. “Hoe we dat gaan doen, dat hoort u nog.”

Gesprek met samenwerkingspartners

De komende maanden worden de aanvullingen en vragen uit deze vergadering door de opstellers verder verwerkt in de conceptnotitie. Ook wordt er nog met enkele samenwerkings- en gesprekspartners van de Protestantse Kerk over de tekst gesproken. De finale besluitvorming over deze nota staat gepland voor de synodevergadering van november 2024. 

Lees ook:

Trijnie Bouw (59) is gemeentepredikant in Zaltbommel. Ze is getrouwd, heeft vier volwassen kinderen en twee kleinkinderen. Als predikant heeft ds. Bouw verschillende protestantse gemeenten gediend en in het verleden was zij actief voor het jeugd- en jongerenwerk van de Nederlandse Hervormde Kerk respectievelijk de Samen op Weg-kerken. 

Toekomstbestendige dienstverlening

Naast haar werk in Zaltbommel is ds. Bouw op dit moment nog lid van het breed moderamen van de Classicale Vergadering Gelderland Zuid & Oost en daar actief in een classicale werkgroep die zich bezighoudt met bestuurlijke vernieuwing.  Ook de dienstenorganisatie is geen onbekend terrein voor haar: ze is nu nog lid van de werkgroep die zich bezighoudt met toekomstbestendige dienstverlening. In de afgelopen jaren volgde ze een opleiding tot interim-predikant en was ook als zodanig werkzaam. 

Vreugde van kerk-zijn

In de functie als preses van het moderamen komen er voor ds. Bouw twee passies bij elkaar: haar liefde voor kerk en geloof, en voor alles wat te maken heeft met beleid en bestuur. “De kerk ervaar ik als een geschenk. Ik hoop heel erg dat we vitaal en met vreugde kerk kunnen zijn, ook in deze tijd.” Ze beseft dat dat voor veel gemeenten niet makkelijk is. “Kerken worden kleiner en er komt veel op de schouders van een kleinere groep terecht. Als preses wil ik eraan bijdragen om hen te ontzorgen, zodat ze toch met vreugde kerk kunnen zijn.”

Koers houden

In haar nieuwe rol als preses wil ds. Bouw vooral een verbinder zijn, en eraan meewerken dat het ‘schip der kerk’ op koers blijft. “De kerk als geheel heeft altijd mijn hart gehad. Binnen dat geheel is er veel diversiteit. Aan de ene kant de gemeenten met krimp, reële zorgen en afnemende bestuurskracht, aan de andere kant gemeenten, initiatieven en pioniersplekken die groeien en bloeien.” Dat zal soms balanceren zijn, erkent Bouw. “Soms moeten, of liever mogen, dingen anders, als we als kerk toekomstbestendig en toekomstgericht willen zijn. We zijn met dankbaarheid geworteld in de traditie, maar gegroeide vormen en gewoontes kunnen onbedoeld in de weg gaan staan. Tegelijk moeten we ruimte blijven scheppen voor de vreugde van samen geloven. Samenwerken en experimenteren kunnen daarbij behulpzaam zijn.”

Hoop uitdragen

Als kerk een teken van hoop zijn, dat is het verlangen van de nieuwe preses. “Die hoop moeten we als kerk blijven uitdragen en voorleven, vooral in een tijd dat de samenleving en de wereld voor grote uitdagingen staan. Als je probeert te leven in liefde tot God en de naaste, doet dat wat in je omgeving. Dan kun je als kerk je roeping volbrengen.”

>> Lees de toespraak van ds. Trijnie Bouw in de synodevergadering van 19 april 2024.

Lees ook:

In het dagelijks leven is Leo Blees kerkelijk werker met preek- en sacramentsbevoegdheid in de hervormde gemeente van Dorkwerd in Groningen en in de hervormde gemeente van Wijnjewoude in Fryslân. De synode is geen onbekend terrein voor Blees. Hij is al een aantal jaar synodelid namens de classicale vergadering Fryslân.

Liefde voor Gods kerk

Leo Blees kijkt uit naar zijn nieuwe taak. “Vanuit mijn ervaring in verschillende delen van ons land en van onze kerk, is de liefde voor Gods kerk diep in me gaan zitten. We hebben ook zo’n prachtige boodschap door te geven. Dat je veilig bent achter het bloed van Christus, dat is toch het mooiste dat er is?” In zijn nieuwe functie hoopt Blees op een goede samenwerking tussen synode en moderamen. “Ik hoop dat de prettige contacten met de synodeleden die ik al heb mogen blijven en versterkt worden.”

Gesprek over het ambt

In het moderamen hoopt Leo Blees zijn ervaring als kerkelijk werker te kunnen inzetten in bijvoorbeeld het gesprek over het ambt. Als pastor in Fryslân en Groningen kent hij de context van de kleine gemeenten binnen de Protestantse Kerk goed. “Vooral in het noorden zijn veel kleine gemeenten die verlangen naar minder regelgeving. De nood is daar groot.” Blees is ervan overtuigd dat predikanten, pastores en kerkelijk werkers elkaar in hun werk alleen maar aanvullen. “Er zouden veel vacatures kunnen worden opgevuld door een pastor. Ik denk graag mee over hoe we hier beleid voor kunnen ontwikkelen.” 

Profetische stem

Wat Leo Blees hoopt voor de toekomst van de kerk? Dat ze meer teruggaat naar de kern van haar belijden en dat het geloofsgesprek gevoerd blijft worden. “Anders heb je als kerk niet meer zoveel te vertellen. Ik verlang ernaar dat we onze profetische stem meer laten klinken. We trekken elkaar soms mee in het negatieve, maar we hebben een machtige God. Hij waakt over zijn kerk.”

Afscheid Jolanda Aantjes

Met zijn benoeming vervangt Blees ouderling Jolanda Aantjes die in de synode van 19 april 2024 is afgetreden. Aantjes vervulde twee jaar lang de rol van derde assessor in het moderamen en is ook ouderling kerkelijk werker / pastor in de Protestantse Gemeente Hall en Voorstonden. De priesterlijke rol van de kerk - een biddende houding - vindt ze belangrijk. “De kerk staat midden in de samenleving en als pastor mag je er zijn voor de mensen die daarin leven, ook als ze God niet kennen. Daarnaast is de kerk het aanspreekpunt bij rituelen als uitvaart en doop. Je bent als kerk priesterlijk aanwezig namens God in het dorp, zo noem ik het wel eens bij ons.” Aantjes blijft wel lid van de generale synode als afgevaardigde vanuit de classis Veluwe.

Lees meer over de roeping van ouderling-kerkelijk werker Leo Blees: